خانه / اخبار و رویدادها / کاتێک نووسین، ژیانێکی ئەبەدیی بە نووسەر دەبەخشێت

کاتێک نووسین، ژیانێکی ئەبەدیی بە نووسەر دەبەخشێت

کاتێک نووسین، ژیانێکی ئەبەدیی بە نووسەر دەبەخشێت

ئا/دانای شەدەڵە

رۆژی ۴ی ئابی ئەمساڵ، سەدە و نیوێک بەسەر مەرگی نووسەری دانیمارکی (هانس کریستیان ئەندەرسن)دا تێپەڕی. ساڵڕۆژی مەرگی گەورە نووسەرێکی لەو کاتاگۆرییە، بوو بە هەوێنی دەیان نووسین و بابەتی کۆڕ و سیمینار و نیشاندانی چەندین مانوسکریپت و یاداشتنامەی سەردەمی ژیانی ئەو نووسەرە، یەکێک لەو باسانە بەناونیشانی: (ئەندەرسن و نەمسا)بوو، لەلایەن نووسەر و پسپۆڕی ئەدەبیات (شتێڤان کوتسێنبێرگەر)ی لەدایکبووی ساڵی ۱۹۷۱ لە نەمسا، کە لە رۆژی ۲ی ئابی ئەمساڵدا، لاپەڕەی ۴ و ۵ی رۆژنامەی (دێڕ ستاندارد)ی گرتبۆوە، لەو نووسینەدا باس لە گەشتی ئەندەرسن-ی تەمەن ۲۹ ساڵان بۆ ئیتالیا، لە بەهاری ۱۸۳۴دا دەکات، هەروەها ئارەزووی (ئەندەرسن) و پەیوەستبوونی رۆحیی وی بە ڤیەننای خاوەن مۆسیقا و خانەی هونەریی ئەو سەردەمەوە پیشان دەدات، ئەگەرچی رێگەدان بە (ئەندەرسن) بۆ هاتنە نەمسا، کارێکی ئاسان نەبووە، لەبەرئەوەی رژێمی پاشایەتی و قەیسەریی ئەوکاتی نەمسا، سیستمێکی پۆلیسیی پیادە دەکرد کە بەردەوام لە کودەتا و پیلانگێڕیی دەترسا*

 دوای وەستاندن و لێکۆڵینەوە لە هۆکاری گەشتەکەی، پۆلیسی سنووری نەمسا بە نابەدڵییەوە لە یەکەمین رۆژی حوزەیرانی ۱۸۴۳دا رێگەیاندا (ئەندەرسن) بچێتە ناو خاکی نەمساوە. دواجار لە نۆی حوزەیراندا گەیشتە ڤیەننا، هەر لەو گەشتەدا چەندین جار چووە بۆ دیتن و وتوێژکردن لەگەڵ (فرانتز گریلپارتسەر)ی گەورە شاعیری نەمسا لە ماڵەکەی خۆیدا لە ڤیەننا.
وەک ئاماژەم بە چەند دێڕێکی رۆژنامەوانێکی نەمسایی کرد سەبارەت بــــە  تێپەڕبـوونــــی ســـەدە و نیوێک بەسەر مەرگی (هانــــس کریســــتیان ئەندەرسن ۱۸۰۵-۱۸۷۵)، بەهەمان شـــێــوەیش دەمەوێت ئاماژە بە تێپەڕبوونی ساڵانێک بەسەر کۆچی دوایی شاعیری گەورەی کورد (شێرکۆ بێکەس۱۹۴۰-۲۰۱۳)دا بکەم، کە لە (۴/۸/۲۰۱۳) واتە هەر لە مانگی ئابدا بەجێی هێشتووین.
 لەم نووسینەدا سەرنجی خوێنەر بۆ لای پەلکەزێڕینەی خەیاڵی رەنگە شاد و غەمگینەکانی فیگەری بیر و ئەندێشەی هەردوو نووسەر (ئەندەرسن و شێرکۆ بێکەس) رادەکێشم: 
یەکەم/ پــــرۆتاگۆنیســـتی چیــرۆکـــە کورتـــەکەی (ئــەندەرسن): 
بابەت: کورتە چیرۆک 
قارەمان/پرۆتاگۆنیست: کیژۆڵە شقارتەفرۆشەکە 
کات: دوایین ئێوارەی ساڵ لە وەرزی زستاندا
چەپی و هەژاردۆستیی: کچە هەژارەکە نەعل/دەمپایی دایکی، کردبوونە پێ و لە پەڕینەوەی جادەدا یەکێکیانی لێ بەجێما بوو.
جوانیی  هەژاران لەبەر سەرما و بەفردا
(ئەندەرسن) فرە شارەزایانە هونەری گێڕانەوەی خستۆتە ناو رستەوە، کاتێک نووسیویە: کلوە بەفرەکان پرچە زەرد و زێڕینەکەیان داپۆشیبوو، بەڵام لەو ئان و ساتەدا کیژۆڵەکە بیری لەو جوانییەی پرچە زەردەکەی کە تاکو ئەملاولای گەردن و ملی جار و بار لول و نیگرۆیان تێدابوو، نەدەکردەوە. خەیاڵی ئەرستۆکراتییانە تەنیا لەپێناو روانین بە ژیان و مەرگی هەژاراندا لەم چەند دێڕانەدا بەرجەستە دەبن: «کیژۆڵە شقارتەفرۆشەکە لەسەرمان خۆی خزاندە نێوان دوو دیوارەوە و هێندەی سەرمابوو ناچار تاڵە شقارتەیەکی دەرهێنا و لە دیوارەکەی خشاند و خۆی پێ گەرم کردەوە، گڕی ئاگرەکەی لە نێوان دەستیدا راگرت و وای هەستدەکرد، هەر بەڕاستیی لەبەردەم زۆپایەکی گەرمدا لاقەکانی درێژ کردوون، کێژۆڵەکە لەو خۆ گەرمکردنەوە و لاق درێژکردنەدا بوو، کاتێک تاڵە شقارتەکە کوژایەوە و ئیتر زۆپاکە ونبوو، تەنیا پاشماوەی تاڵە شقارتەکەی لە دەستدا مایەوە، دیسان سەرمای بوو بۆ جاری دووەم تاڵە شقارتەیەکی تری داگیرساند، رووناکیی پەنجەرەی ماڵانی لێ دیار بوو، ماڵگەلێک سفرەی رازاوەی شەوی سەری ساڵیان پڕ لە قاپ و بۆشقاپی پۆرتسێلان و قازی سوورەوەکراویان لەسەر بوو، گۆشتی قازی پڕ لە مرەبای سێو و هەڵوژەی وشک و ..هتد. 

کاتێک رووناکیی شقارتەکە کوژایەوە، ناچار سەرنجەکانی هاتنەوە لای دیوارە تاریک و ساردەکەی پاڵی پێوە دابوو. تەڵە شقارتەیەکی دیکەی داگیرساند و دارە سەوز و رازاوەکەی کریسمس هاتە بەرچاوی کە سەدان رووناکیی بە لق و چڵە سەوزەکانیدا هەڵواسرابوون و وێنەگەلی رازاوەی پێوە بوون، کاتێک دەنکە شقارتەکەی کوژایەوە، تیشکەکان بەرەو ئاسمان چوون و بوون بە ئەستیرە،  ئەستیرەیەکیان داکشا، ئەو قسەیەی داپیرەی هاتەوە بیر، کە پێی گوتبوو: کاتێک ئەستێرەیەک لە ئاسمانەوە دادەکشێ، واتە کەسێک دەمرێ و رۆحێک دەچێتەوە بارەگای خودا. تاڵە شقارتەیەکی دیکەی داگیرساند و نەنکی کە ماوەیەک دەبوو کۆچی دوایی کرد بوو، هاتە بەردەم تیشکەکە و ئەمیش بە نەنکی وت: 
داپیرە لەگەڵ خۆت بمبە، ئاخر دەزانم کەمێکی تر رووناکیی شقارتە داگیرساوەکەم دەکوژێتەوە و تۆیش ون دەبی،  دەزانم تۆیش وەکو دارە سەوز و پڕ چراکەی کریسمس و وەکو زۆپا گەرمەکە و وەکو وێنەی سفرەی رازاوەی شەوی سەری ساڵ، کە گۆشتی قازی سوورەوەکراوی لەسەرە، لە پێش چاوانم نامێنیت. داپیرە، نەوەکەی بە شادییەوە لە ئامێزگرت و هەردووکیان بەرەو ئاسمان فڕین، رۆیشتن بۆ ئەو جێگایەی نە سەرمای لێیە و نە برسێتیی و نە ترس، بەرەو لای خودا رۆیشتن، لە سپێدەی یەکەمین رۆژی ساڵی نوێ دا و لە گۆشەیەکی پاڵ دیوارێکەوە، خەڵکی جەستەی رەقهەڵاتووی کیژۆڵەکەیان بینیی، هێشتا خەندەی لەسەر لێوان بوو، ئاخر خەڵکی نەیاندەزانی لە شەوی رابردوودا چەندە دیمەنی جوان و رازاوەی بینیبوو.»
 دەمەوێت بەراوردێک لەنێوان هەستە مرۆییــەکان لــــە کورتـــە چیرۆکــی (کیژۆڵەی شقارتەفرۆش)ی (ئەندەرسن) و هەندێ لە شیعرە نەمرەکانی (شێرکۆ بێکەس) دا بکەم. بۆ ئەو مەبەستەش چەند نموونەیەک لە خەیاڵی شاعیرانە و شیعرییەتی رستەکانی (شێرکۆ بێکەس) دەخەمەڕوو:
          (۱)     
هەرێزی شەو بەلەشتا ئەتەنێتەوە 
تۆ پردێکی رەشپۆشیت و
بەم رۆژگارە 
خەمی سووری ئەم شاخانە 
بەسەرتا ئەپەڕێتەوە.
(شێرکۆ بێکەس) سەبارەت بە دووکەڵ لە پاش بۆمبارانی کیمیایی لە هەڵەبجە، خەیاڵی شاعیرانەی بۆ تارمایی تەشییەکەی نەنە رێحان و گۆچانەکەی مام بایز چووە. لێرەدا دەزانین شاعیر چەندە بە هەست و سۆزەوە، وێنەی ئەو کارەساتەی لەگەڵ دیمەنی قوربانییە کوردەکانی ئەو بۆمبارانەدا، بەوشە وێنەکێشاوە.

            (۲)
ئەم هەموو دووکەڵە
دووکەڵی یەک مانگی سووتاوە؟ 
یان مێژووی سەرزەمین 
هەرهەمووی پێکەوە ئەسووتێ؟
ئەی دووکەڵی خەمەکانم 
رەنگە تۆ، گۆچانەکەی مام بایز و 
تەشییەکەی نەنە رێحان بیت 
وا لەسەرخۆ هەڵئەسوڕێیت و خول ئەخۆی. 
            (۳)
مەی ئەستێرکێکی کڵپە بوو
سەرم تیا نقوم کردبوو 
کە پێک، هۆشم ئەخواتەوە 
ئەستێرەکان رامئەژەنن 
        
            (۴)
دەستەکانم دوو لقی وشکی درەختی 
تینووی لەشمن، 
لە کەناری دوورگەی لم دا 
ئەبنە زوخاڵ 
نەهاتەساڵە هەڵۆ گیان
نەهاتە ساڵ…
ماوەتەوە بڵێم شێرکۆ بێکەس لە چیرۆکە شیعرێکی کورتدا، سەبارەت بە پەیدابوونی شاعیری شەهید (جەمیل رەنجبەر) لە شەوێکی باران و تۆفدا و وێنەکێشانی دیمەنی جەستەی وی، شاکارێکی لە خەیاڵ خولقاندووە، شیعرەکە لەسەر کێشی سێ بڕگەییە و تێیدا دەڵێت:
وا جەمیل بەپێوە وەستاوە 
بەژن سوور 
هەر ئەڵێی هەناری گوڵکردووی
گوێ ئاوە 
بۆ ئەڕۆی؟ ئەی مانگی کاکۆڵ ئاڵ
بۆ ئەڕۆی؟
بەم شەوە بۆ ئەڕۆی 
 بارانە و رەهێڵە
دەتوخوا هەر ئەشرۆی
گوڵاڵەی زامێکی سەر سنگت 
لەلای من جێ بێڵە.

*لە مێژوو دا ئەو سیستمە بە میتەرنیخ سیستم ناودەبرێت.
*بەناوبانگتــــرین بەرهەمــــی ئەندەرســـن (کیژۆڵــــە شقارتــــە فرۆشــــەکـــــە)ی، کە ســــاڵـــی        ۱۸۴۵نووسیویەتی و بـــۆ دەیان زمانی دی وەرگێڕدراوە.

 

درباره‌ی خانه کتاب کُردی

همچنین ببینید

روزی برای کودکان که رویاها را پیوند ‌زند

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *